VRAGEN OVER ALCOHOL EN BORSTKANKER
1. Komt het door mijn alcoholgebruik dat ik borstkanker heb gekregen?
Dat valt niet te zeggen. Ter vergelijking: bij roken heeft 9 op de 10 mensen die longkanker ontwikkelt, ooit gerookt. Deze relatie is heel sterk. Dat wil echter niet zeggen dat iedereen die rookt longkanker ontwikkelt of dat iedereen die longkanker heeft, dat heeft als gevolg van roken. Bij alcohol is de relatie met borstkanker veel minder sterk, maar hij is er wel. Op individueel niveau zijn er geen uitspraken te doen over of alcohol inderdaad heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van borstkanker. Er zijn ook nog talloze andere factoren, zoals erfelijkheid, overgewicht en leeftijd waarop de menstruatie en menopauze intreden, die een rol spelen bij de ontwikkeling van borstkanker.
Wel weten we dat hoe meer je drinkt, hoe groter het risico op (diverse soorten) kanker wordt. Daarom wordt aanbevolen de hoeveelheid alcohol zoveel mogelijk te beperken. Minder is altijd beter. Ga jezelf in ieder geval niet schuldig voelen over je alcoholgebruik uit het verleden.
Als je (borst)kanker hebt gehad en wilt minderen of stoppen met drinken kun je gratis deelnemen aan het online programma MijnKoers van het Trimbos-instituut.
2. Ik ben gediagnosticeerd met een voorstadium van borstkanker (een in situ carcinoom) en geen invasieve borstkanker. Maakt dat nog uit in relatie tot alcohol?
Er is weinig onderzoek gedaan naar de relatie tussen alcoholgebruik en voorstadia van borstkanker zoals het Ductaal Carcinoma In Situ (DCIS) in de melkgang, of het Lobulair Carcinoma In Situ (LCIS) in de melkklier.
Recent onderzoek (december 2017) onder 190.000 postmenopausale vrouwen wijst uit dat alcoholconsumptie even sterk samenhangt met DCIS, LCIS als invasieve borstkanker. Dit wijst erop dat alcohol al in een vroeg stadium het risico op borstkanker kan beïnvloeden.
Ander onderzoek laat zien dat het beperken van het alcoholgebruik ná DCIS diagnose, kan bijdragen aan een verlaagd risico op een tweede diagnose.
Er zijn inmiddels veel grote, langlopende onderzoeken gedaan waaruit steeds opnieuw blijkt dat alcoholgebruik het risico op borstkanker verhoogt.
Er is voor wat betreft kanker géén veilige ondergrens aan het drinken van alcohol. Elk glas verhoogt het risico op diverse soorten kanker, waaronder borstkanker. Deze conclusie werd in 2007 getrokken door het American Institute for Cancer Research en het World Cancer Research Fund in een toonaangevend rapport over voeding en kankerpreventie (Food, Nutrition, Physical activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective).
In 2010 en 2017 werd deze conclusie voor borstkanker opnieuw getrokken, in de grootste analyse over leefstijl en borstkanker ooit gedaan.
Het is dus het veiligste om niet te drinken. Als je wel drinkt, volg dan het advies van de Gezondheidsraad uit 2015 op: “Drink geen alcohol, of in ieder geval niet meer dan één glas per dag”.
3. Kan het kwaad om één glas alcohol per dag te drinken?
Voor het risico op borstkanker maakt het niet uit of je bier, wijn of sterke drank drinkt. Eén standaard glas alcohol bevat - in Nederland - 10 gram alcohol (bijv. 250 cc pils, 100 cc wijn of 35 cc jenever). Het zijn de alcohol (ethanol) en haar afbraakproduct aceetaldehyde, die het risico op (borst)kanker verhogen.
De conclusie dat alcohol het risico op diverse soorten kanker verhoogt, onafhankelijk van het soort drank, is getrokken door zowel de Wereldgezondheidsorganisatie als het WCRF/AICR Netwerk.
4. Maakt het uit wat voor soort drank ik drink?
5. Maakt het uit wat mijn drinkpatroon is; of ik regelmatig een beetje drink of af en toe piek?
Er is nog weinig bekend over het effect van iemands drinkpatroon op het risico op (borst)kanker, dus of het uitmaakt of je elke dag een beetje drinkt of juist veel tijdens één gelegenheid.
Wel weten we dat het risico op borstkanker ‘exponentieel’ toeneemt met de hoeveelheid alcohol die per dag wordt gedronken. Dit wil zeggen dat het risico in verhouding steeds meer toeneemt als er dagelijks meer wordt gedronken.
Dit is te zien in de figuur: de lijn gaat steeds steiler omhoog naarmate de dagelijkse consumptie toeneemt. Dus, hoe meer je per dag drinkt, hoe sneller je risico omhoog gaat.
Ook blijkt uit onderzoek dat kanker zich ontwikkelt over langere tijd, soms wel 10 tot 30 jaar. Er zijn aanwijzingen dat acute of directe gevolgen van alcoholgebruik, zoals een kater of vermoeidheid, beïnvloed worden door je drinkpatroon (bv. grote hoeveelheden in één keer), terwijl de meer chronische gevolgen van alcoholgebruik, zoals kanker, meer samenhangen met het alcoholgebruik over langere termijn en de totale hoeveelheid alcohol die gedurende het leven gedronken wordt. Uit recent onderzoek blijkt dat consumptie van 1,5 glas alcohol of meer per dag tijdens de adolescentie sterk samenhangt met het risico op borstkanker later in het leven.
Bron: IARC, World Cancer Report 2014
Er zijn slechts enkele studies die gekeken hebben naar de invloed van ‘binge drinken’ – het drinken van grotere hoeveelheden alcohol bij één gelegenheid – op het risico op borstkanker. Deze studies lijken uit te wijzen uit dat piekdrinken, zoals vaak in het weekend of bij feesten gebeurt, het risico op borstkanker meer verhoogt dan het drinken van kleinere hoeveelheden verdeeld over meer dagen.
Onderzoek onder ruim 50.000 vrouwen vond zowel een sterke relatie tussen totaal alcoholgebruik gedurende het leven en borstkankerrisico, als een groter risico voor vrouwen die regelmatig ‘binge drinken’. Het betreft vooral de matige drinkers die ook ‘bingen’ die een verhoogd risico lopen op borstkanker.
6. Hoe kan het dat alcohol het risico op borstkanker verhoogt?
Er zijn verschillende processen in het lichaam actief, waardoor alcohol het risico op borstkanker kan verhogen:
1. Hormoonhuishouding: Borstkanker wordt in grote mate veroorzaakt en beïnvloed door hormonen. Een van de belangrijkste hierbij is het vrouwelijke geslachtshormoon oestrogeen. Alcoholconsumptie zorgt voor een verhoogde aanmaak van oestrogeen. Waarschijnlijk is dit een van de belangrijkste mechanismen waarom alcohol het risico op borstkanker verhoogt. Hoe meer het lichaam wordt blootgesteld aan oestrogeen, hoe groter het risico op borstkanker wordt. Zo dragen ook een vroege leeftijd van eerste menstruatie, gebruik van de pil, late intrede van de menopauze, gebruik van hormoontherapie en overgewicht (na de menopauze) bij aan een verhoogd risico op borstkanker. Dat komt doordat deze factoren de blootstelling aan oestrogeen verhogen. Kinderen krijgen op jongere leeftijd, meer dan 1 kind krijgen en het geven van borstvoeding werken juist beschermend tegen borstkanker.
2. DNA mutaties: Een ander belangrijk mechanisme dat een rol speelt bij het ontstaan van (borst)kanker veroorzaakt door alcohol, is het ontstaan van DNA mutaties, oftewel aantastingen van ons erfelijk materiaal in de celkern. Wanneer alcohol in het lichaam wordt afgebroken, ontstaat het afbraakproduct aceetaldehyde. Dit is een giftige stof die DNA veranderingen teweeg kan brengen, die tot kanker kunnen leiden. Aceetaldehyde kan zich binden aan het DNA, waardoor het risico op afwijkende celdelingen toeneemt.
3. Foliumzuurmetabolisme: Een ander gevolg van alcoholgebruik dat het risico op kanker vergroot heeft te maken met het foliumzuurmetabolisme. Foliumzuur (Vitamine B11) zorgt er normaal gesproken voor dat foutjes in het DNA worden gerepareerd. Het drinken van alcohol zorgt ervoor dat de opname van foliumzuur in het lichaam wordt beperkt. Dit komt door verminderde opname van foliumzuur door de darmen, verminderde opslag door de lever en een verhoogde uitscheiding door de nieren. Dus, als iemand alcohol drinkt en te weinig foliumzuur uit de voeding binnenkrijgt (bijvoorbeeld uit groene groenten), is het mogelijk dat beschadigd DNA niet goed gerepareerd wordt. Dit kan leiden tot een verhoogde kans op diverse soorten kanker, zoals darmkanker en borstkanker.
Hier vindt u meer informatie over Mechanismen die tot kanker kunnen leiden.
7. Wanneer is het borstweefsel het gevoeligste voor alcohol?
Onderzoek wijst uit dat het borstweefsel extra gevoelig is in de periode tussen de eerste menstruatie en de eerste zwangerschap. Diverse wetenschappers raden dan ook aan om zeker in deze periode wanneer het borstweefsel volop in ontwikkeling is, géén alcohol te drinken, en zeker niet te ‘binge drinken’ (grote hoeveelheden bij één gelegenheid).
8. Ik heb vroeger veel gedronken, loop ik dan nu een verhoogd risico op borstkanker?
Dat valt niet te zeggen. De totale hoeveelheid alcohol die wordt gedronken heeft een belangrijk effect, maar ook in welke levensfase je veel dronk. Uit recent onderzoek blijkt dat consumptie van 1,5 glas alcohol of meer per dag in de adolescentie sterk samenhangt met het risico op borstkanker. Maar er zijn meer factoren die van invloed zijn, zoals erfelijke factoren en hormonale invloeden, zoals de leeftijd waarop de menstruatie en overgang intreden. Meestal draagt een combinatie van risicofactoren bij aan een verhoogd risico.
Het is sowieso goed om nu bewust met je alcoholgebruik om te gaan en je gebruik te beperken. Minder is altijd beter.
9. Hoe weet ik of ik te veel alcohol drink?
U kunt de nieuwe snelle zelftest op de Minderdrinken-site doen om erachter te komen of u veel drinkt:
https://minderdrinken.nl/zelftest
Het wordt aangeraden de richtlijn van de Gezondheidsraad uit 2015 op te volgen: “Drink geen alcohol, of in ieder geval niet meer dan één glas per dag”.
10. Ik weet van mezelf dat ik wel wat zou mogen minderen met alcohol, hoe pak ik dat aan?
Wat goed dat je je bewust bent dat minder alcohol goed voor je zou zijn.
Er zijn diverse online programma’s beschikbaar die je hierbij kunnen ondersteunen. Een overzicht is hier te vinden. De bekendste is Minderdrinken.nl, een gratis en anoniem online programma van het Trimbos-instituut:
---> Minderdrinken.nl
Als je meer intensieve groepscoaching wilt ontvangen bij het minder drinken van wijn kun je je aanmelden bij een personal coach zoals:
---> Ontwijnen.nl van Detoxcoach Jacqueline van Lieshout
Als je (borst)kanker hebt gehad en wilt minderen of stoppen met drinken kun je gratis deelnemen aan het online programma:
---> MijnKoers van het Trimbos-instituut
Wil je met duizenden andere deelnemers een maand niet drinken (ieder jaar tussen carnaval en Pasen een speciale actie), meld je aan bij:
---> IkPas
Maak je graag gebruik van een mobiele app ter ondersteuning, download dan de Maxx-app, ontwikkkeld door het Trimbos-instituut. Deze app is onder andere gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie en zelfregulatie theorie.
---> Maxx app van het Trimbos-instituut
Natuurlijk kun je ook contact opnemen met je huisarts of een regionale instelling voor verslavingszorg om je verder op weg te helpen:
11. Ik ben al behandeld voor borstkanker. Wat voor invloed heeft alcohol op mijn overlevingskansen na behandeling?
Een grote overzichtsstudie naar het effect van alcoholgebruik op de overleving van uiteenlopende stadia van borstkanker concludeerde in 2014: “Gezien de totaliteit van het bewijs heeft alcoholgebruik ná de diagnose waarschijnlijk geen groot nadelig effect (“no major adverse effect”) op de overleving van vrouwen met borstkanker”.
Er was zelfs enig bewijs, dat matig alcoholgebruik ná de diagnose de kans op overlijden in het algemeen, maar ook specifiek aan borstkanker, licht verlaagde. De onderzoekers benadrukken echter, dat deze bevinding te maken kan hebben met zogenaamde ‘omgekeerde oorzakelijkheid’. Dit wil zeggen dat de vrouwen die zich na de behandeling fitter voelden, om die reden weer alcohol zijn gaan drinken. Het lijkt misschien dat alcohol de overlevingskansen vergroot, maar in feite voelden deze vrouwen zich al beter, waardoor ze weer alcohol gingen drinken. Alcohol is in dit geval dus geen oorzaak van betere overlevingskansen maar meer een aanwijzing van algeheel welzijn.
Kortom, ook al geven de bevindingen een geruststellende boodschap af, voorzichtigheid bij alcoholgebruik in relatie tot (borst)kanker blijft geboden. Het is belangrijk om stil te staan bij mogelijke beperkingen binnen het bestaande onderzoek.
Alcohol blijft een risicofactor voor borstkanker.
12. Wat zijn – naast alcoholgebruik – andere risicofactoren voor borstkanker?
Er zijn inmiddels verschillende risicofactoren voor borstkanker vastgesteld.
Op Kanker.nl vindt u een overzicht.
Ook kunt u meer informatie vinden in het 'Continuous Update' Onderzoeksrapport over Borstkanker van het World Cancer Research Fund & American Institute for Cancer Research (2017).
13. Als ik nu stop met het drinken van alcohol, verlaag ik dan mijn risico op borstkanker?
Er zijn nooit garanties te geven op het wel of niet ontwikkelen van borstkanker, maar het is altijd beter om te minderen of stoppen met alcoholgebruik. Als je minder drinkt of stopt met drinken gaat je risico op alcohol gerelateerde borstkanker inderdaad omlaag. Minder alcohol draagt bij aan een verlaagde oestrogeenspiegel en minder DNA schade.
Meer informatie over Borstkanker is hier te vinden:
-
Kanker.nl (algemene informatie over wat het is, symptomen, behandeling)
-
RIVM (over Bevolkingsonderzoek)
-
European Code Against Cancer (door de Association of European Cancer Leagues)
Foto Lieke Janssen
-
Lees in de rubriek "Wist je dat...?" meer feitjes over Alcohol en Borstkanker.
-
Diverse citaten uit wetenschappelijk onderzoek vind je hier.